به گفته جغرافیدانان اشکال فیزیکی زمین به وسیله فرایندهای فیزیکی ایجاد می شوند.
فرایندهای فیزیکی کنش های مداوم طبیعت اند که محیط فیزیکی را تغییر می دهند.
در جغرافیای فیزیکی، اشکال فیزیکی و فرایندهای فیزیکی ای که این اشکال را ایجاد می کنند، شکل می دهند، حرکت می دهند، نابود می کنند یا بازسازی می کنند بررسی می شود.
یکی از بهترین روش ها برای بررسی فرآیندهای فیزیکی، نگاه کردن به چرخه زندگی یک کوه است.
ساخته شدن یک کوه
کوه یک شکل طبیعی بالا آمده از سطح زمین با یک قله و طرفین شیب دار است.
بر اساس نظریه ای علمی، کوه ها به وسیله یک فرآیند فیزیکی به نام تکتونیک صفحه ای ایجاد می شوند.
تئوری تکتونیک صفحه ای می گوید که سطح جامد زمین (پوسته) به قطعات عظیمی شکسته می شود که این قطعات صفحه نامیده می شوند و هر صفحه به صفحات دیگر فشرده می شود. صفحات در نتیجه جریانات همرفت یا کشش ورقه فرورونده (تختال) به آرامی اما به طور مداوم حرکت می کنند اما نه با یک سرعت و در یک جهت.
جریان همرفت حرکت مایع به خاطر اختلاف دما و تراکم داخل ماده است. ماگما حرکت گوشته زمین بر اثر جریان همرفت است.
در رابطه با کشش ورقه فرورونده تئوری این است که به دلیل اینکه صفحه اقیانوسی چگال تر از گوشته گرمتر زیر آن است، این تضاد در تراکم موجب می شود که صفحه به داخل گوشته فرو رود. فرآیندی که یک صفحه تکتونیکی به گوشته فرو می رود، به عنوان فرورفتگی نامیده می شود. کشش ورقه فرورونده زمانی رخ می دهد که یک صفحه اقیانوسی به داخل گوشته در زیر فرو می رود.
همان طور که صفحات حرکت می کنند، فشار خیلی زیادی بر مکان هایی که صفحات به هم می رسند (مرزهای صفحات) وارد می شود. در محلی که صفحات به هم می رسند پوسته (سنگی) شروع به خم شدن، تا شدن یا خرد شدن می کند.
پس از میلیون ها سال، بر اثر حوادثی با نیروی فیزیکی شدید، یعنی هنگامی که نیرو به قدر کافی بزرگ باشد، فشاری ناگهانی ولی کوتاه آزاد می شود. این نیروهای فیزیکی که فشار را آزاد می کنند شامل لغزیدن صفحات به زیر یکدیگر، به داخل یکدیگر، در کنار یکدیگر یا دور شدن از یکدیگر است.
یک کوه وقتی شروع به ساخته شدن می کند که صفحات در حال برخورد به یکدیگر سنگ میان شان را به بالا هل می دهند. البته این اتفاق با سرعت یک میلیمتر در سال رخ می دهد. بنابراین ساخت کل کوه میلیون ها و میلیون ها سال زمان می برد.
هنگامی رشد کوه متوقف می شود که نیروهای تکتونیک دیگر بر آن عمل نمی کنند و پوسته دیگر بالا نمی رود.
از بین رفتن کوه
اولین گام در این فرآیند، هوازدگی است.
هوازدگی سطح کوه را به قطعات ریزی به نام رسوب تجزیه می کند. با گذشت زمان، نیروهای هوازدگی (باد، آب، باران، یخ، امواج، مواد شیمیایی، گرانش و موجودات زنده) با خرد کردن و جدا کردن یا حل کردن سنگ کوه به قطعات کوچکتر و کوچکتر کوه را از پا در می آورند و در نهایت آن را از بین می برند.
گام بعدی در این روند فرسایش است. فرسایش حمل، حرکت دادن و یا بردن سنگ هوازده شده، خاک و دیگر ذرات زمین به وسیله باد و آب، به اشکال مختلف، از یک مکان به مکان دیگر است. یکی از عوامل مؤثرتر فرسایش، آب در حال حرکت است که مواد هوازده شده را برمی دارد و حمل می کند. به این ترتیب است که رسوب راه خود را به یک رود باز می کند و رود این مواد را به سمت پایین رود به مکان های جدید می برد.
گام بعدی در این فرایند رسوب گذاری است. رسوب گذاری زمانی رخ می دهد که رسوبات حمل شده و منتقل شده به وسیله یک رود جاری در نقاط دیگر سطح زمین رسوب گذاری می شوند. رسوب گذاری به طور معمول در جایی اتفاق می افتد که جریان رود تا حدود زیادی کند می شود و دیگر نمی تواند رسوب را حرکت دهد یا حمل کند. هنگامی که رود به یک اقیانوس نزدیک می شود، تلاش می کند به پایین به سمت آن جریان یابد، اما اقیانوس آن را پس می زند. در نتیجه در مکان هایی مثل دهانه رود، میلیون ها تن موادی که از هوازده شدن کوه ایجاد شده اند رها می شوند و به جا گذاشته می شوند.
با گذشت زمان، رسوبات بیشتر و بیشتری به وسیله رود رها می شوند و در همان محل رسوب گذاری می شوند و یک حجم خشکی جامد می سازند و تشکیل می دهند. این حجم جدید خشکی شکل بادبزنی مثلثی شکلی تشکیل می دهد. زیرا سرعت رود هنگامی که به اقیانوس نزدیک می شود کند می شود و رود تغییر مسیر می دهد و به کانال های مختلف تقسیم می شود که زمین را به بخش هایی تقسیم می کنند. نتیجه یک دلتا است.
بنابراین دلتا یک زمین مثلثی شکل است که از رسوباتی که به پایین رود جریان یافته اند به وجود می آید. دلتا بر اثر رسوب گذاری در دهانه رود یا چشمه ای که وارد یک بدنه آبی بزرگ تر و آرام تر مثل یک اقیانوس یا دریاچه می گردد شکل می گیرد.
فرآیندهای فیزیکی و ساخته شدن کوه
فرایندهای تکتونیکی ساختارهایی مانند فلات ها، آتشفشان ها، دره ها، دره های ریفت و انواع خاصی از جزایر و همچنین کوه ها را تشکیل می دهند.
هوازدگی اشکال زمین را خرد می کند در حالی که فرسایش مواد موجود در اشکال زمین را با خود حمل می کند. هوازدگی و فرسایش با هم با ایجاد ساختارهایی مانند دره های تنگ و باریک، تل ها، کوه های یخی، آبدره ها، تپه ها، دریاچه ها، دره ها و تپه های شنی سطح زمین را تغییر می دهند.
به خاطر رسوب گذاری، حیات جدید در جاهای دیگر مثل دشت آبرفتی، جزیره و ساحل یا دلتا شکل می گیرد. فعالیت تکتونیکی، هوازدگی، فرسایش و رسوب گذاری مرحله به مرحله رخ نمی دهند بلکه نیروهایی هستند که به طور همزمان و مداوم در حال کار بر روی سطح زمین هستند. حتی هنگامی که یک کوه در حال رشد است، فرایندهای هوازدگی، فرسایش و رسوب گذاری به آرامی اما بی وقفه در حال شکستن و بردن سطح آن و رسوب گذاری موادش در جایی دیگرند.